Mediacja – co to jest? Przykłady, wady i zalety, rola mediatora

Mediacja sądowa to sposób na rozwiązanie konfliktu skuteczniej i szybciej, niż zwykle odbywa się to na drodze sądowej.
Z tego artykułu dowiesz się czym dokładnie jest mediacja, jak wygląda mediacja sądowa i pozasądowa (umowna) oraz poznasz jej wady i zalety. Wytłumaczę Ci rolę mediatora oraz jakie pytania zazwyczaj zadaje mediator. Opowiem też o tym jakie sprawy nie nadają się do mediacji, jakie są zwykle koszty mediacji i kto je ponosi, a także czy mediacja jest obowiązkowa i czy można odmówić w niej udziału. Zapraszam serdecznie do lektury!

Każdy z nas się różni, mamy potrzeby, marzenia, zainteresowania. Różnorodność wśród ludzi jest naturalna, ale często powoduje konflikty, zarówno w domu, jak i w pracy. Taki konflikt można porównać do choroby, która towarzyszy nam na co dzień i utrudnia funkcjonowanie. Jednak nie dostaniemy na niego recepty od lekarza, a i nawet najlepszy sędzia nie rozwiąże naszych konfliktów za nas. Dlatego właśnie wymyślono mediację.

Dlaczego często jest ona skuteczniejsza od rozwiązywania konfliktów w sądzie? Bo z sali sądowej zawsze jedna strona wychodzi niezadowolona. Jeśli natomiast strony zdecydują się na mediację jeszcze przed oddaniem sprawy do sądu, to z dużym prawdopodobieństwem problem uda się rozwiązać skuteczniej i szybciej, niż zwykle odbywa się to w sądzie. Dotyczy to wielu sporów rodzinnych, gospodarczych czy publicznych – konkretne przykłady opisuję w tekście.

Co to jest mediacja?

Mediacja jest to spotkanie, podczas którego uczestnicy dążą do rozwiązania konfliktu i zawarcia ugody (umowy lub porozumienia), którą zaakceptują obie strony. Odbywa się ona przy udziale i pomocy neutralnej osoby trzeciej, czyli mediatora.

Każda ze stron samodzielnie podejmuje decyzję o swoim udziale w postępowaniu mediacyjnym, o jego kontynuowaniu lub zakończeniu,
a także o podpisaniu ugody mediacyjnej. Przed zawarciem ugody każda ze stron musi w pełni zaakceptować jej treść.

Mediację można podjąć z własnej inicjatywy albo zostać na nią skierowanym przez sąd.

Mediacja podjęta z własnej inicjatywy, czyli z inicjatywy osób zainteresowanych, to tzw. mediacja umowna (pozasądowa/prywatna). Wszczęcie postępowania mediacyjnego w takim przypadku następuje na podstawie wniosku stron (osób zainteresowanych udziałem w postępowaniu mediacyjnym) do mediatora o wszczęcie postępowania mediacyjnego.

Inny przykład to mediacja sądowa. Nie chodzi tutaj jednak o sam budynek sądu, a o to, że na taką mediację skieruje nas sąd. Dzieje się tak, gdy jedna ze stron inicjuje postępowanie sądowe (poprzez złożenie wniosku bądź pozwu), ale w ocenie sądu istnieje możliwość na rozwiązanie sprawy w toku mediacji jeszcze przed rozpoczęciem procesu lub w jego trakcie.

Co jest podstawowym celem mediacji?

W większości spraw stronami są osoby czy podmioty, których bezpośrednio sprawa dotyczy. Mogą to być dwie osoby, ale może być ich też więcej – nie ma tu żadnych ograniczeń. Wszystko zależy od tego, jak bardzo złożona jest dana sprawa, a także jak wielu osób (podmiotów) bezpośrednio dotyczy.

Podstawowym celem mediacji jest określenie rzeczywistych interesów każdej ze stron. Spotkanie u mediatora przebiega w odformalizowanej formie. Uściślenie, z jakim problemem mamy do czynienia, pozwala mediatorowi ustalić najwłaściwszy sposób dążenia do pogodzenia interesów każdej ze stron oraz zaplanować przebieg takiego spotkania. W trakcie posiedzenia mediacyjnego strony powinny przedstawić swoje stanowisko, co do istoty powstałego między nimi konfliktu, przedstawiając dokładnie, co się wydarzyło, jak też składając propozycje rozwiązania sporu.

Po przedstawieniu problemu, mediator wypracowuje i wdraża środki, które mają zbliżyć stanowiska obu stron, doprowadzić do załagodzenia lub zakończenia konfliktu i do osiągnięcia porozumienia. W końcowym etapie natomiast celem mediacji jest wypracowanie i zawarcie ugody przed mediatorem.

Jakie sprawy nie nadają się do mediacji?

Mediować można we wszelkich sprawach cywilnych (rodzinnych, spadkowych, ubezpieczeniowych, gospodarczych, odszkodowawczych, pracowniczych). Strony chętnie podejmują mediację w sprawach szczególnie wrażliwych czy sformalizowanych, takich jak sprawy rodzinne czy gospodarcze. Ponadto można też mediować w sprawach karnych, a nawet administracyjnych. Warto podkreślić, że mediacja nie niszczy relacji biznesowych, osobistych, a po jej zakończeniu pozwala na dalszą współpracę. 

Są jednak sytuacje, kiedy sprawy nie nadają się do mediacji. Dzieje się tak np. wtedy, kiedy jedna ze stron nie godzi się na mediację – wtedy z oczywistych względów nie można jej przeprowadzić.

Inne sytuacje, w których mediacje nie mają szansy powodzenia to przemoc, uzależnienia czy choroby psychiczne. Są to okoliczności, które wpływają na nierówność stron.

Ponadto, jeśli w przeszłości mediacja w danej sprawia była już podejmowana i nie przyniosła oczekiwanych efektów, to kolejna nie jest dobrym pomysłem.

Mediacja ma na celu określenie interesów stron oraz wypracowanie porozumienia. | źródło: pixabay.com

Różne przykłady mediacji

Mediacje można zastosować we wszystkich konfliktach, w których prawo dopuszcza zawarcie ugody w sprawach o rozwód, podział majątku, opiekę nad dziećmi, alimenty, w sprawach o zapłatę, sprawach odszkodowawczych czy o niewykonanie umowy oraz w sprawach karnych.

W sprawach cywilnych często na mediację decydują się osoby, które chcą osiągnąć porozumienie w kwestiach na przykład uregulowania kontaktów z małoletnim dzieckiem, wysokości alimentów, władzy rodzicielskiej, spraw o zapłatę, działu spadku czy zniesienie współwłasności, a nawet o zadośćuczynienie.

Samą mediację jednak dzielimy na dwa rodzaje – mediację umowną (pozasądową/prywatną) i mediację sądową.

Mediacja umowna

Jednym z przykładów mediacji jest mediacja prywatna na wniosek samych osób zainteresowanych, inaczej zwana też umowną czy pozasądową. Osoby zainteresowane zwracają się do mediatora, który zawiera z nimi umowę o przeprowadzenie mediacji i prowadzi postępowanie. Daje ona możliwość podjęcia polubownej i dobrowolnej próby rozwiązania konfliktu czy sporu, wypracowania wspólnego stanowiska przed wystąpieniem na drogę sądową.

Z mediacją umowną mamy do czynienia na przykład kiedy strony chcą ustalić wysokość alimentów na ich małoletnie dziecko. Osoby zainteresowane mogą zwrócić się do mediatora o przeprowadzenie mediacji w sprawie np. podwyższenia alimentów na małoletnie dziecko.
W tym celu należy przedstawić stanowiska dotyczące wysokości alimentów. Mediator w przypadku rozbieżności kwot stara się wypracować porozumienie co do odpowiedniej wysokości alimentów, która będzie do przyjęcia dla każdej z osób uczestniczących w mediacji. Następnie sporządza ugodę, którą podpisują strony i kieruje ją do sądu celem jej zatwierdzenia. 

Mediacja sądowa

Gdy nasza sprawa trafi do sądu, ten może na każdym etapie postępowania skierować strony do mediacji, za ich zgodą. W takim przypadku mamy do czynienia z kolejnym przykładem mediacji, czyli mediacją sądową. Termin „mediacja sądowa” sugeruje, że postępowanie odbywa się w sądzie. Jest to jednak założenie mylne, gdyż chodzi po prostu o skierowanie sprawy przez sąd do postępowania mediacyjnego.

Mediacja w sądzie. Jak wygląda mediacja sądowa?

Na każdym etapie postępowania sąd ma obowiązek dążyć do ugodowego rozwiązania sporu. Zatem zawsze istnieje możliwość, jeśli strony chcą szukać porozumienia, skierowania sprawy do mediacji nawet po skierowaniu sprawy do sądu czy w trakcie procesu.

Kiedy nasza sprawa znalazła się już w sądzie, ten po zapoznaniu się ze stanowiskami stron może uznać, że istnieje możliwość wypracowania przez strony konfliktu wspólnego porozumienia poza salą rozpraw. Względnie strony lub jedna ze stron również mogą wystąpić do sądu o skierowanie danej sprawy do mediacji. W takiej sytuacji sąd kieruje sprawę do mediacji lub kieruje strony na posiedzenie informacyjne w przedmiocie mediacji. Podczas takiego spotkania z mediatorem strony uzyskają szczegółowe informacje o przebiegu postępowania mediacyjnego oraz mogą podjąć decyzję czy chcą z takiego postępowania mediacyjnego skorzystać.

W mediacji sądowej tak samo jak w umownej uczestniczy mediator i strony, których sprawa bezpośrednio dotyczy. Strony mogą wskazać wybranego przez siebie mediatora, a jeśli tego nie zrobią wybierze go sąd. Mogą być również obecni pełnomocnicy stron, jednak nie jest to konieczne.

Jakie są wady i zalety mediacji?

W mojej ocenie mediacja ma zdecydowanie więcej zalet niż wad. Przede wszystkim daje ona stronom pełną kontrolę nad warunkami ugody oraz możliwość wypracowania porozumienia, a także przedstawienia swoich wątpliwości czy problemów. Oczywistym wydaje się, iż każde porozumienie osiągnięte w wyniku mediacji oparte na dobrowolnym, zadowalającym obie strony rozstrzygnięciu, powoduje bardziej pozytywny stosunek do takiego rozwiązania, niż do wyroku czy postanowienia sądu.

Zalety mediacji

Poniżej wymieniam najważniejsze według mnie zalety mediacji:

1. Mediacja jest szybka. Może z sukcesem zakończyć się w ciągu kilku godzin, zatem jest szybsza od postępowania sądowego.
2. Prowadzona jest w formie dogodnej dla każdego uczestnika, w miejscu i czasie ustalonym przez strony i mediatora. W większości sytuacji strony spotykają się w siedzibie mediatora. Jednak wybór i uzgodnienie innego miejsca jest dowolne i zależy od uczestników oraz elastyczności mediatora.
3. Posiedzenia mediacyjne można odbywać zdalnie, przy użyciu dostępnych elektronicznych środków komunikacji na odległość np. poprzez rozmowę telefoniczną czy coraz bardziej powszechne komunikatory. W swoich mediacjach online osobiście używam aplikacji Microsoft Teams, a także Cisco Webex. Rozmowy nigdy nie są nagrywane.
4. Generuje mniejsze koszty niż postępowanie sądowe, czyli jest po prostu tańsza.
5. Jest dobrowolna. W każdym momencie można do niej przystąpić, jak i z niej zrezygnować.
6. Jest poufna. Informacje przekazane przez uczestników nie mogą być dowodem w postępowaniu sądowym. To znaczy, że nic, co zostało ujawnione w trakcie mediacji, nie może być wykorzystane później np. w sądzie.
7. Mediacja jest polubowną metodą rozwiązywania sporu. Daje stronom pełną kontrolę nad warunkami ugody. Każda ze stron przedstawia swój punkt widzenia i jakie rozwiązanie chciałaby uzyskać. Przez rozmowę i szukanie rozwiązania dąży się do załagodzenia konfliktu.
8. Jest równa z wyrokiem sądu. Ugoda zawarta przed mediatorem i zatwierdzona przez sąd w swych skutkach równa się wyrokowi. Przykładowo, w przypadku zawarcia ugody w przedmiocie wysokości alimentów mediator kieruje ją do sądu. Następnie sąd zatwierdza ugodę postanowieniem oraz nadaje klauzulę wykonalności. Powoduje to, że ugoda zatwierdzona przez sąd ma skutek i egzekwuje się ją w przypadku jej niewykonywania np. poprzez skierowanie do komornika i egzekucje, tak jak w przypadku prawomocnego wyroku sądu.

Wady mediacji

Mimo, że korzystanie z mediacji ma więcej zalet, to posiada też jedną wadę. Jest ona po prostu odpłatna. Na szczęście wysokość kosztów mediacji na podstawie skierowania sądu jest stosunkowo niewielka, gdyż zaczynają się one od 150 zł. Natomiast każdorazowo koszty mediacji w przypadku mediacji umownej (pozasądowej/prywatnej) ustalane są przez mediatora na podstawie sprecyzowania problemu i jego zakresu przez strony.

Koszty zwyczajowo rozkładają się po połowie i są one zdecydowanie niższe niż powstałe w trakcie postępowania sądowego, co wciąż niewątpliwie jest jej zaletą.

Więcej o kosztach mediacji piszę niżej w tym artykule.

Kim jest mediator? Pytania zadawane przez mediatora

Mediator to osoba, która ukończyła odpowiednie szkolenie z mediacji. Nie musi on posiadać wykształcenia prawniczego. Kierując się wyborem mediatora, warto jednak poszukiwać go na liście stałych mediatorów sądów okręgowych w naszym mieście. Można też skorzystać z pomocy centrów mediacji.

Mediator kontaktuje się ze stronami wspólnie lub z każdą z nich z osobna, jak też organizuje spotkania wspólne i indywidualne. Wszystko zależy od problemu, sprawy z jakim zgłaszają się czy zostają skierowane strony do mediatora. W ramach spotkań w trakcie prowadzonego postępowania mediacyjnego mediator wysłuchuje strony oraz umożliwia im formułowanie propozycji rozwiązania sporu.

Pytania zadawane przez mediatora dotyczą kwestii, z którą strony zwracają się do niego. Nie da się przewidzieć jak konkretnie te pytania będą brzmiały. Zależy to od danej sytuacji.

Wśród pytań zadawanych przez mediatora znajdą się na pewno te podstawowe, np. czego dotyczy konflikt? Czy była sporządzona umowa? Jakie jest stanowisko każdej ze stron? Jakie rozwiązanie tej sytuacji byłoby satysfakcjonujące dla każdej ze stron?

Bardziej szczegółowe pytania zawsze zależą od konkretnej sytuacji i problemu, którego sprawa dotyczy.

Mediator, strony i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym (np. pełnomocnicy stron) są obowiązane zachować wszystkie informacje, o których dowiedziały się w związku z udziałem w postępowaniu mediacyjnym.

Gdzie znaleźć mediatora?

Wyboru mediatora umożliwi nam lista tzw. stałych mediatorów, prowadzona przez Prezesa danego Sądu Okręgowego czy dowolnie wybrane przez nas Centrum Mediacji. Wybieramy mediatora dowolnie, z dowolnej miejscowości. Jednak warto mieć na uwadze kwestie logistyczne i wybierać mediatora w niedalekiej odległości od nas.

Ja sama pracuję w na terenie województwa lubuskiego, ale przeprowadzam mediacje na terenie całego kraju.

Przykładowo Sąd Okręgowy w Zielonej Górze prowadzi listę stałych mediatorów sporządzoną przez Prezesa Sądu Okręgowego w Zielonej Górze. Lista prowadzona na podstawie art. 157d § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t. j. Dz. U. z 2015r., poz. 133 ze zm.). Listę tę znajdziecie klikając w ten link.

Mediator kontaktuje się ze stronami wspólnie lub z każdą osobno. | źródło: Canva Media

Koszty mediacji – jakie są i kto je ponosi?

Często oczywiście pada pytanie jakie są koszty mediacji i kto je w ogóle ponosi.

Zacznę od końca – koszty postępowania mediacyjnego dzielą się po połowie na obie strony postępowania, jeżeli strony nie postanowią inaczej. W tym temacie nie ma raczej nic do dodania, więc przejdźmy do tego, jak wysokie mogą być te koszty.

Otóż nie da się określić, ile dokładnie będą wynosić koszty konkretnego postępowania mediacyjnego. Ja sama robię mediacje za 150 zł i takie za 500 zł. Wszystko zależy od nakładu czasu i również często od tego, ile spotkań się odbędzie – a więc i od samych osób, które są stronami postępowania, a przede wszystkim od specyfiki sprawy, danego problemu.

A co dokładnie składa się na te koszty? Głównie wynagrodzenie mediatora, ale też zwrot wydatków, np. dojazdu czy kosztów korespondencji.

W tym miejscu warto też podkreślić, że wynagrodzenie mediatora jest należne niezależnie od skutku mediacji tj. zawarcia ugody czy nie.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat wynagrodzenia mediatora i/lub jego wydatków w zakresie mediacji sądowej, to jest to uregulowane Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 20 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotom wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 921), które przeczytasz pod tym linkiem.

Czy mediacja jest obowiązkowa? Odmowa udziału

Mediacja nie jest obowiązkowa. Jedną z podstawowych zasad mediacji jest jej dobrowolność. Nikt nie może zmusić żadnej strony sporu do udziału w postępowaniu mediacyjnym. Zgoda obu stron jest konieczna do przeprowadzenia mediacji.

Każda ze stron ma prawo odmówić udziału w mediacji lub w dowolnym momencie wycofać się z niej, jeżeli nie chce brać udziału w dalszych posiedzeniach, bądź nie dostrzega żadnych szans na zawarcie ugody.

Jeśli jedna ze stron nie wyrazi zgody na mediację, to po prostu nie zostaje ona przeprowadzona. Nie powoduje to żadnych konsekwencji dla osoby, która nie chce w niej uczestniczyć. Podobnie w sytuacji, jeśli w trakcie jej trwania uznamy, że nie chcemy jej kontynuować.

W drugim przykładzie jedynie ponosimy ewentualne koszty mediacji, które powstały w toku dotychczas przeprowadzonego postępowania.

Postępowanie mediacyjne – ile trwa i co je kończy?

Czas trwania postępowania mediacyjnego, jeśli kieruje nas sąd nie powinien przekroczyć trzech miesięcy. Okres ten można przedłużyć na wniosek stron lub z innych ważnych powodów, jeżeli będzie to sprzyjać ugodowemu załatwieniu sprawy. W przypadku mediacji umownej (pozasądowej/prywatnej) nie ma ograniczeń czasowych, wszystko zależy od samych stron.

Postępowanie mediacyjne kończy jedno zdarzenie z poniżej wymienionych:

1. podpisanie ugody mediacyjnej albo porozumienia mediacyjnego, 
2. zawiadomienie mediatora przez strony sporu lub jedną z nich o podjętej decyzji o niekontynuowaniu mediacji, 
3. upływ terminu do przeprowadzenia mediacji, chyba że strony złożyły wniosek o jej kontynuowanie. 

Zawarcie ugody przed mediatorem bądź jej brak

Po przeprowadzonych mediacjach ugoda zawarta przed mediatorem zostaje skierowana przez mediatora do sądu celem jej zatwierdzenia. Na przykład w sytuacji, gdy mediacja dotyczy alimentów sąd zatwierdzając taką ugodę nadaje klauzulę wykonalności. Wówczas staje się tytułem wykonawczym, na podstawie którego osoba uprawniona, w przypadku nie wykonywania ugody będzie mogła skutecznie dochodzić swoich praw w postępowaniu egzekucyjnym, czyli skierować taką ugodę wraz z postanowieniem sądu do komornika.

Należy jednak pamiętać, że sąd może odmówić nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części. Dzieje się tak tylko wtedy, gdy ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności.

Ważne, że strony podjęły wysiłek w celu samodzielnego rozwiązania sporu, próbowały zrozumieć motywy działania drugiej strony.

W przypadku, gdy nie uda się wypracować porozumienia akceptowalnego każdą ze stron, nie dochodzi do zawarcia ugody. Wtedy dalszy etap sporu trafia do sądu. Sąd wtedy zwykle wydaje wyrok i rozstrzyga pozostałe kwestie sporne nie zawsze w taki sposób, jaki przewidziałaby ugoda.

Artykuł sporządzono w oparciu o:

tekst ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego art. 183¹ i nast. (Dz.U. 1964 Nr 43, poz. 296 t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805).

Jeśli mieszkasz w województwie lubuskim i potrzebujesz pomocy mediatora, napisz do mnie wiadomość poprzez formularz kontaktowy na tej stronie. Na Twoje zapytanie odpowiem w ciągu 24 godzin.